Nỗi Nhục Hình của Cuauhtémoc

“The Torment of Cuauhtémoc” (“Nỗi Nhục Hình của Cuauhtémoc”) là một tác phẩm rất nổi tiếng của họa sĩ David Alfaro Siqueiros – một trong “Ba Cây Đại Thụ” của trường phái tranh tường (muralism) Mexico. Hoàn thành vào năm 1950, hiện nay tranh được trưng bày tại Palacio de Bellas Artes ở thủ đô Mexico City.

Bối cảnh: Sự kiện diễn ra ở thế kỷ 16, giữa cuộc chinh phục của thực dân Tây Ban Nha. Cuauhtémoc là hoàng đế cuối cùng của đế chế Aztec. Ông, cùng người phụ tá thân cận Tetlepanquetzal, bị lính thực dân bắt và tra tấn bằng cách dùng lửa đốt chân để ép ông và phụ tá khai ra nơi chôn giấu vàng bạc. Cuauhtémoc nằm im chịu đựng sự hành hạ thể xác, nhất định không khai, và người phụ tá thì chắp tay ngước mặt lên trời cầu nguyện.

“Nỗi Nhục Hình của Cuauhtémoc” là một thông điệp “giận dữ” của Siqueiros, lên án sự đối xử tàn bạo và vô nhân tính của thực dân Tây Ban Nha với người dân bản địa. Gần bên góc trái, chúng ta thấy một bé gái đã bị cụt đi đôi bàn tay – đó là lối trừng phạt của nhà thám hiểm Christopher Columbus khi người dân Aztec không nộp đủ số vàng hàng tháng cho ông. Người phụ nữ đứng bên cạnh bé gái, thân hình đầy máu me, là biểu tượng cho đất mẹ Mexico cố gắng giang tay ra che chở cho các đứa con đang chịu đựng nhục hình.

Siqueiros cũng tước đi phần “người” của các chiến binh Tây Ban Nha đứng bên cạnh, bằng cách giấu họ sau những bộ áo giáp che toàn thân. Ở đây, ai ác, ai thiện, rất rõ ràng. Một bên là nanh vuốt thú dữ, là lạnh lùng, vô cảm. Một bên là sự chịu đựng thống khổ, đau thấu trời xanh. Chú ý các đường nét của Siqueiros – cứng rắn, mạnh bạo, không khoan nhượng, và các gam màu mà ông dùng – đen, đỏ, vàng, cam. Tất cả thể hiện một giai đoạn tăm tối, u buồn của dân tộc Mexico, nhưng cũng đầy bất khuất và kiên cường.

David Alfaro Siqueiros, ảnh không rõ năm

Về họa sĩ David Alfaro Siqueiros

David Alfaro Siqueiros (1896-1974) là một trong những họa sĩ nổi tiếng nhất của Mexico trong thế kỷ 20, được công nhận là một trong “Ba Cây Đại Thụ” (Los Tres Grandes) của phong trào tranh tường Mexico, cùng với Diego Rivera và José Clemente Orozco. Siqueiros không chỉ là họa sĩ mà còn là nhà hoạt động chính trị cách mạng nhiệt thành – cuộc đời ông gắn bó chặt chẽ với nghệ thuật và lý tưởng cộng sản.

Sinh ngày 29 tháng 12 năm 1896 tại Chihuahua, với tên khai sinh José de Jesús Alfaro Siqueiros, ông mất mẹ khi mới 4 tuổi và được ông bà nội nuôi dưỡng. Từ nhỏ, Siqueiros đã tiếp xúc với nghệ thuật qua trường học và nhanh chóng bộc lộ năng khiếu hội họa. Năm 1911, ông theo học tại Học viện San Carlos ở Mexico City, nhưng ngay từ thời sinh viên đã tham gia phản đối phương pháp dạy học cổ điển châu Âu, và đòi hỏi nghệ thuật cần phải được cải cách để gần gũi hơn với đời sống thực tế của xã hội Mexico.

Khi Cách mạng Mexico bùng nổ năm 1910, Siqueiros mới chỉ là thiếu niên nhưng đã tham gia rất tích cực. Năm 1914, ở tuổi 18, ông gia nhập quân đội hiến pháp của Venustiano Carranza, chiến đấu chống chế độ độc tài Victoriano Huerta. Trải nghiệm chiến tranh đã định hình mạnh mẽ tư tưởng của Siqueiros, biến nghệ thuật thành công cụ đấu tranh xã hội.

Sau cách mạng, ông du học châu Âu (1919-1922), gặp Diego Rivera tại Paris. Trở về Mexico, Siqueiros tham gia phong trào tranh tường do chính phủ hậu cách mạng khuyến khích, nhằm giáo dục và tuyên truyền nhân dân về lịch sử và bất công xã hội. Ông đồng sáng lập Công đoàn Họa sĩ, Điêu khắc gia và Thợ in Cách mạng, đồng thời chủ trì tờ báo El Machete – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Mexico.

Siqueiros nổi tiếng với kỹ thuật sáng tạo: sử dụng sơn công nghiệp, máy phun sơn, góc nhìn động học, tạo cảm giác chuyển động mạnh mẽ và chiều sâu không gian. Các bức tranh tường của ông thường mang tính chính trị gay gắt, lên án chủ nghĩa đế quốc, phát xít và bất bình đẳng. Một số tác phẩm nổi bật: “América Tropical” (1932) tại Los Angeles (chỉ trích đế quốc Mỹ), “Retrato de la Burguesía” (1939-1940) chống phát xít, và đặc biệt “La Marcha de la Humanidad” (1965-1971) tại Polyforum Cultural Siqueiros – bức tranh tường lớn nhất thế giới.

Cuộc đời Siqueiros đầy biến động vì hoạt động chính trị: nhiều lần bị tù đày, lưu vong (Mỹ, Nam Mỹ, châu Âu). Ông tham gia Nội chiến Tây Ban Nha (1936-1939) với phe Cộng hòa, đạt cấp bậc trung tá. Năm 1940, với tư cách Stalinist trung kiên, ông lãnh đạo vụ tấn công vào Leon Trotsky tại Mexico (thất bại, nhưng Trotsky bị ám sát sau đó vài tháng). Sự kiện này khiến ông bị truy nã, lưu vong Chile (nhờ Pablo Neruda giúp đỡ).

Siqueiros qua đời ngày 6 tháng 1 năm 1974 tại Cuernavaca, để lại di sản nghệ thuật khổng lồ. Ông từng nói: “Nghệ thuật phải phục vụ nhân dân và cách mạng.”